ขนมพื้นบ้านภาคใต้จากภูมิปัญญาชาวบ้านสู่รายวิชา Thai MOOC
ประวัติความเป็นมาและความสำคัญ
ขนมไทย เป็นขนมที่เป็นเอกลักษณ์ประจำชาติ ถือเป็นภูมิปัญญาชาวบ้านที่มีการสืบทอดกันมาจากรุ่น สู่รุ่น มีการเรียนรู้ในทุกขั้นตอนการทำและสั่งสมประสบการณ์ ลองผิด ลองถูกในการคิดค้น ทำสูตรขนมต่าง ๆ จนได้สูตรขนมที่ทำกันในแต่ละภาคของประเทศไทย ซึ่งขนมของไทยเป็นขนมที่มีขั้นตอนที่ประณีต และเอียดอ่อน มีความสวยงาม ในสมัยโบราณนิยมทำในเทศกาลงานบุญต่าง ๆ งานมงคลต่าง ๆ งานต้อนรับแขกบ้านแขกเมือง
ขนมพื้นบ้านภาคใต้ นอกจากเป็นขนมที่เป็นภูมิปัญญาของชาวบ้านแล้ว ยังเป็นขนมที่แสดงให้เห็นถึงวิถีชีวิตที่งดงาม ประณีต ของคนในสมัยก่อน และถ่ายทอดมาจากรุ่นสู่รุ่น ให้คงอยู่กับคนใต้ จากขนมในประเพณี เทศกาลงานบุญต่าง ๆ มาสู่การประกอบอาชีพและสร้างรายได้ให้กับครอบครัวในปัจจุบัน
ประเภทของขนมไทย
ประเภทของขนมแบ่งตามประเภทของการทำให้สุก สามารถแบ่งได้เป็น 6 ประเภทดังนี้
- ขนมที่ทำให้สุกด้วยการกวน เช่น ข้าวยาโค ข้าวเหนียวกวน ขนมกวนขาว ขนมเปียกปูน ขนมขี้มัน ผลไม้กวนต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นมังคุด ทุเรียน กล้วย มะม่วงกวน หรือ สับปะรดกวน นำมาทำไส้ขนม
- ขนมที่ทำให้สุกด้วยการนึ่ง เช่น ต้ม ปัด ขนมชั้น ขนมตาล ขนมเทียน ขนมสอดไส้
- ขนมที่ทำให้สุกโดยการเชื่อม เช่น ทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง
- ขนมที่ทำให้สุกโดยการทอด เช่น ขนมปะดา จำปาดะทอด ข้าวเม่าทอด กล้วยทอด ขนมด้วง ขนมเจาะหู ขนมกรอก
- ขนมที่ทำเราให้สุกด้วยการนึ่งและอบ เช่น ขนมรังผึ้ง ขนมหม้อแกง ขนมครก
- ขนมที่ทำเราให้สุกด้วยการต้ม เช่น ขนมโค กล้วยต้ม มันต้ม
วัตถุดิบของการทำขนมพื้นบ้านภาคใต้
วัตถุดิบที่ใช้ในการทำขนม วัตถุดิบพื้นฐาน ๆ ที่นิยมนำมาใช้ทำขนม เช่น
ข้าวและแป้ง
การนำข้าวมาทำขนมของคนไทยเริ่มตั้งแต่ข้าวไม่แก่จัด ข้าวอ่อนที่เป็นน้ำนม นำมาทำเป็นข้าวยาโค เมื่อข้าวแก่จัดเป็นสีเขียว นำมาทำเป็นข้าวเม่า ข้าวที่แก่จัดแล้วนำมาสี เป็นข้าวสาร นำมาทำเป็นแป้งข้าวเจ้า แป้งข้าวเหนียว เป็นต้น
มะพร้าว
มะพร้าวอ่อน ใช้เนื้อผสมในขนม เช่น ขนมบ้าบิ่น
มะพร้าวทึนทึก นำมาขูด โรยหน้าขนมต่าง ๆ เช่น ขนมโค ขนมเปียกปูน ขนมตาล
มะพร้าวแก่ นำมาขูดแล้วคั้นเป็นน้ำกะทิ เป็นส่วนผสมของขนมต่าง ๆ หรือนำมาราด หรือ นำหัวกะทิ มาราดบนขนมต่าง ๆ เช่น สาคู เหนียวเปียก
กล้วย
กล้วย เป็นส่วนผสมหลักของขนมไทย หลากหลายชนิด ขนมกล้วย กล้วยกวน กล้วยเชื่อม กล้วยแขกทอด หรือใช้เป็นไส้ข้าวเหนียวปิ้ง ข้าวเม่าทอด เหนียวห่อ ซึ่งกล้วยที่ใช้ทั้งกล้วยน้ำหว้า และ กล้วยไข่
ถั่วและงา
- ถั่วเขียว จะนำมาเป็นส่วนผสมของขนมไทยหลายชนิด เช่น ขนมไข่ปลา ซึ่งเป็นขนมสำคัญในสารทเดือนสิบ ขนมโคหัวล้าน ขนมหม้อแก้งถั่ว
- ถั่วดำ และถั่วขาว นำมาใส่ในขนมใส่ทั้งเม็ด เช่น ข้าวต้มมัด ข้าวหลาม ปัด ต้ม ถั่วดำต้มน้ำตาล ขนมถั่วดำ
- งาขาวและงาดำ โดยมากนำมาโรยบนขนม เช่น ขนมไข่หงส์ หรือเป็นส่วนผสมหลัก เช่นขนมงาตัด ขนมงาทอด ขนมงาอบ
ไข่
ไข่ ส่วนมากใช้ไข่แดง ในการทำขนม เช่น ขนมทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง หรือใช้ทั้งไข่ขาวและไข่แดง เช่น ขนมหม้อแกง
น้ำตาล
น้ำตาล ตั้งแต่น้ำตาลทรายแดง น้ำตาลมะพร้าว
พืชให้สี
พืชให้สี ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งที่ผสมลงในขนมไทย เพื่อให้มีสีสัน สวยงามมากยิ่งขึ้น เช่น
- สีเหลืองจากขมิ้นหรือฟักทอง
- สีแดงจากดอกกระเจี๊ยบ
- สีเขียวจากใบเตย
- สีม่วงอมน้ำเงินจากดอกอัญชัน
- สีดำจากการเผากาบมะพร้าว เป็นต้น
ขนมด้วง
ตัวอย่างขนมในรายวิชาขนมไทยพื้นบ้านภาคใต้ (Southern Thailand’s traditional dessert)
การทำขนมด้วง
ขนมด้วงทำด้วยแป้งข้าวเหนียวซึ่งสมัยก่อนได้มาจาก การนำข้าวสารเหนียวขาวไปล้างแล้วแช่น้ำจนพองเม็ดนิ่มแล้วนำไปโม่จนละเอียดเป็นแป้งน้ำ แต่ปัจจุบันแป้งเหนียวหาซื้อได้ตามท้องตลาดทั่วไปได้ง่ายขนมด้วงมีรสชาติ หวาน มัน เค็ม ความหวานขนมด้วงก็ได้มาจากน้ำตาลที่เคี่ยวพร้อมกับตัวขนมทำให้น้ำตาลเกาะติดกับขนมด้วงได้ดี ขนมด้วงเป็นขนมที่ลักษณะคล้ายตัวด้วง ลักษณะเป็นกลม ๆ รีๆ จึ่งเรียกขนมด้วงจนถึงปัจจุบัน
ส่วนผสมในการทำขนมด้วง
- แป้งข้าวเหนียว 2 ถ้วย
- แป้งเอนกประสงค์ 1 ถ้วย
- แป้งข้าวจ้าว 1 ถ้วย
- มะพร้าว 5 ถ้วย
- น้ำมัน สำหรับทอด 500 กรัม
- น้ำตาลทราย สำหรับฉาบเคลือบขนม 1 ถ้วย
- เกลือ 1 ช้อน
วิธีการทำขนมด้วง
- นำแป้งข้าวเหนียว แป้งเอนกประสงค์และแป้งข้าวจ้าว ละลายกับน้ำพอให้เหลวเล็กน้อย
- นวดให้เข้ากันพักไว้
- นำมะพร้าวทึนทึกใส่ลงไป ขยำกับแป้งอีกครั้ง เติมเกลือนิดหน่อย นวดให้เข้ากันอีกครั้ง
- นำแป้งมาปั้นเป็นลูกกลมๆก่อนแล้ว บี้ให้แบน ๆ เป็นรูปวงรี ปั้นแป้งจนหมด
- ใส่น้ำมันสำหรับทอดลงในกระทะ
- เมื่อน้ำมันเดือดก็เอาขนมใส่ในกระทะทอดให้สุกหรืออยากให้กรอบก็ทอดจนสีแป้งเป็นสีน้ำตาลทั้งสองด้าน ตักขึ้นจากกระทะให้สะเด็ดน้ำมัน ทอดจนหมดและพักให้เย็น
- นำน้ำตาลทรายใส่ในหม้อหรือกระทะใส่น้ำเล็กน้อยให้น้ำตาลละลาย
- เคี่ยวน้ำตาลพอให้เหนียวข้น พอเป็นยางมะตูมเหนียวใส
- ใส่ขนมที่ทอดไว้แล้วลงไปคลุกกันน้ำตาลที่เคี่ยวในกะทะใช้ทัพพีคลุกเคล้าให้ทั่ว (เรียกว่าฉาบ) ตักขึ้น พักไว้ให้เย็น จัดใส่จาน
ขนมพื้นบ้านภาคใต้ นอกจากเป็นขนมที่เป็นภูมิปัญญาของชาวบ้านแล้ว ยังเป็นขนมที่แสดงให้เห็นถึงวิถีชีวิตที่งดงาม ประณีต ของคนในสมัยก่อน และถ่ายทอดมาจากรุ่นสู่รุ่น ให้คงอยู่กับคนใต้ จากขนมในประเพณี เทศกาลงานบุญต่าง ๆ มาสู่การประกอบอาชีพและสร้างรายได้ให้กับครอบครัวในปัจจุบัน
หากสนใจอยากศึกษาหาความรู้ ในการทำขนมพื้นบ้านภาคใต้ เพื่อการประกอบอาชีพ และเป็นการอนุรักษ์ขนมใต้ให้คงอยู่ตลอดไปสามารถศึกษารายละเอียดเบื้องต้นได้ ดังรายละเอียดต่อไปนี้
รายละเอียดรายวิชารายวิชาขนมไทยพื้นบ้านภาคใต้
รายวิชาขนมไทยพื้นบ้านภาคใต้ (Southern Thailand’s traditional dessert)
เหมาะสำหรับ นักเรียน นักศึกษา และประชาชนทั่วไป ทุกเพศ ทุกวัย ที่สนใจสามารถเรียน ได้การเรียนรู้ด้วยตนเองตามอัธยาศัย (Self-Paced Learning) เกี่ยวกับประวัติขนมพื้นบ้านภาคใต้ ประเภท วัตถุดิบ อุปกรณ์ในการเตรียมและการทำขนม ขั้นตอนการทำขนมพื้นบ้านภาคใต้ ได้แก่ ข้าวเหนียวกวน ขนมด้วง ขนมเจาะหู ขนมรังผึ้ง ขนมโคน้ำกะทิและขนมโค
วัตถุประสงค์การเรียนรู้
- ผู้เรียนสามารถอธิบายประวัติความเป็นมา ความสำคัญ และเอกลักษณ์ของขนมพื้นบ้านภาคใต้
- ผู้เรียนสามารถอธิบายประเภท และวัตถุดิบของขนมพื้นบ้านภาคใต้
- ผู้เรียนสามารถอธิบายเกี่ยวกับส่วนผสม และขั้นตอนการทำขนมพื้นบ้านภาคใต้
อาจารย์ผู้รับผิดชอบรายวิชาหลัก
อาจารย์สิริกาญจน์ พิมพงศ์ไพศาล ภาควิชาการตลาด คณะบริหารธุรกิจ มหาวิทยาลัยหาดใหญ่
แหล่งข้อมูลอ้งอิงและภาพประกอบ
รายวิชาขนมไทยพื้นบ้านภาคใต้ (Southern Thailand’s traditional dessert)
วิธีทำขนมโคกะทิ ขนมหวานไทยที่หากินยาก
Visits: 54