ภาพเขียนบนผ้าพระบฏ เกิดจากความศรัทธาของพุทธศาสนิกชน พระบฏในคติธรรมเดิมสร้างขึ้นเพื่อประดับตกแต่งวัด ใช้ภาพเขียนเป็นคติธรรมสั่งสอนพุทธศาสนิกชน ภาพเขียนบนผ้าพระบฎจึงเป็นภาพที่ถ่ายทอดเรื่องราวในพุทธศาสนา แสดงถึงพระพุทธเจ้า พุทธประวัติ ทศชาติชาดก คําสอนคติธรรมของพระพุทธเจ้า เป็นหลัก ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 “บฏ หมายถึง (๑) (แบบ) น. ผ้าทอ, ผืนผ้า (ป., ส. ปฏ) (๒) น. เรียกผืนผ้าที่เขียนหรือทอเป็นรูปพระพุทธเจ้าเป็นต้นและแขวนไว้เพื่อบูชา ว่า พระบฏ. (ป., ส. ปฏ)” บฏ มาจากคําในภาษาบาลีว่า ปฏ (อ่านว่า ปะ-ตะ) แปลว่า ผ้าทอ หรือ ผืนผ้า ที่แอบคล้ายกับ ภาคใต้มีคำว่า “ปาเต๊ะ” คำภาษามลายู ใช้เรียกผ้านุ่งสำหรับผู้หญิงที่มีลวดลายและกรรมวิธีการทำเฉพาะตัว
ประวัติ “ผ้าพระบฏ” นครศรีธรรมราช
ผ้าพระบฏของจังหวัดนครศรีธรรมราช มีเอกลักษณ์เฉพาะคือเป็นผ้าพื้นสีขาว ผืนยาว เขียนภาพเป็นเรื่องราวต่อเนื่องกันไปตามช่องภาพ ความยาวของผ้าอย่างน้อย 80 เมตร เนื่องจากความยาวรอบพระบรมธาตุเท่ากับ 80 เมตร เขียนภาพตามแนวนอน ผ้าพระบฏแต่ละผืนจึงมีภาพเขียนหลายภาพ เรื่องราวต่อเนื่องกันทั้งผืน เมื่อภาพเขียนเสร็จแล้วก็จะมีการสมโภชผ้าพระบฏ พิธีแห่ และนำขึ้นห่มพระบรมธาตุเจดีย์ พิธีสมโภชผ้าพระบฏ มักจะนำไปสมโภชที่อำเภอปากพนัง เพราะเป็นต้นกำเนิดตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์ ตำนานพระธาตุเมืองนครศรีธรรมราช และที่สวนสาธารณะศรีธรรมาโศกราช ถนนราชดำเนิน ใกล้สี่แยกตลาดแขก อำเภอเมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช
ตามความเดิม “ครั้งนั้นชาวอริยพงษ์อยู่เมืองหงษาวดีกับคน 100 หนึ่ง พาพระบตไปถวายพระบาทในเมืองลังกา ต้องลมร้าย สำเภาแตกชัดขึ้นปากพนัง พระบตซัดขึ้นปากพนัง ชาวปากพนังพาขื้นมาถวาย สั่งให้เอาพระบตกางไว้ที่ท้องพระโรง ชาวอริยพงษ์ 10 คน ซัดขึ้นปากพูน เดินตามริมเลมาถึงปากน้ำพระญาน้อย ชาวปากน้ำพาตัวมาเฝ้า ชาวอริยพงษ์เห็นพระบตก็ร้องไห้ พระญาก็ถามชาวอริยพงษ์ก็เล่าความแต่ต้นแรกมานั้น และพระญาก็ให้แต่งสำเภาให้ไปเมืองหงษาวดีนิมนต์พระสงฆ์ ชาวอริยพงษ์ก็ลงสำเภาไปนิมนต์พระสงฆ์มา 2 พระองค์ องค์หนึ่งชื่อมหาปเรียนทศศรี องค์หนึ่งชื่อมหาเถรสัจจานุเทพ ฝ่ายนักเรียนทั้งสองพระองค์มาทำพระธาตุลงปูนเสร็จแล้วพระญาให้แต่งสำเภาไปนิมนต์พระสงฆ์เมืองลังกามาเสกพระมหาธาตุ”
แปลความ “สมัยพระเจ้าศรีธรรมโศกราชทรงปกครองนครศรีธรรมราช ชาวเมืองหงสาวดีพา “ผ้าพระบฏ” ไปถวายพระพุทธบาทที่ลังกา เกิดพายุพัดเรือล่มที่ปากพนัง คลื่นซัด “ผ้าพระบฏ” ขึ้นฝั่งที่ปากพนัง ชาวปากพนังนำ “ผ้าพระบฏ” มาถวายพระเจ้าศรีธรรมโศกราช พระองค์รับสั่งให้ซักผ้านั้นจนสะอาด เห็นภาพวาดพุทธประวัติจึงรับสั่งให้กาง “ผ้าพระบฏ” ไว้ที่ท้องพระโรงประกาศหาเจ้าของ คลื่นซัดชาวเมืองหงสา 10 คนไปขึ้นฝั่งที่ปากพูน ผู้รอดชีวิตเดินตามชายฝั่งมาถึงปากน้ำปากพญาชาวบ้านพาผู้รอดชีวิตทั้ง 10 คนมาเฝ้าพระเจ้าศรีธรรมโศกราช ชาวเมืองหงสาผู้รอดชีวิตเห็น “ผ้าพระบฏ” ก็ร้องไห้ และทูลเล่าความเป็นมาตั้งแต่ต้น”
ซึ่งในช่วงนั้นพระเจ้าศรีธรรมโศกราช ได้บูรณะปฏิสังขรณ์พระบรมธาตุเจดีย์ครั้งใหญ่แล้วเสร็จและเตรียมการสมโภช ทรงเห็นว่าควรนำ “ผ้าพระบฏ” ไปห่มพระบรมธาตุเจดีย์ แม้จะไม่ใช่พระพุทธบาทตามที่ตั้งใจ แต่ภายในองค์พระบรมธาตุเจดีย์บรรจุพระทันตธาตุ (พระเขี้ยวแก้วเบื้องซ้าย) ของพระพุทธเจ้าเอาไว้ ซึ่งเป็นพระบรมสารีริกธาตุ ชาวหงสาเจ้าของ “ผ้าพระบฏ” ก็ยินดี การแห่ผ้าขึ้นธาตุ จึงมีขึ้นตั้งแต่ปีนั้นและมีสืบมา จนกลายเป็นประเพณีสำคัญของชาวนครศรีธรรมราช ในปัจจุบัน พิธีแห่ “ผ้าพระบฏ” ขึ้นห่มโอบฐานพระบรมธาตุเจดีย์จังหวัดนครศรีธรรมราชมีปีละสองครั้งคือ วันมาฆบูชา และวันวิสาขบูชา
ภาพเขียน “ผ้าพระบฏ”
- ภาพพุทธประวัติ เริ่มตั้งแต่ประสูติ ตรัสรู้ ปรินิพพาน
- ภาพพระพุทธเจ้า พระบฏสมัยก่อนเขียนภาพพระพุทธเจ้าประทับยืนตรงกลางเพียงองค์เดียว ต่อมาเพิ่มพระอัครสาวกซ้าย-ขวา
- ภาพพระพุทธรูป
- ภาพทศชาติชาดก พระชาติทั้งสิบ คือ เตมิยชาดก มหาชนกชาดก สุวรรณสามชาดก เนมิราชชาดก มโหสถชาดก ภูริทัตตชาดก จันทกุมารชาดก วิธูรบัณฑิตชาดก เวสสันดรชาดก
- ภาพเวสสันดรชาดก บางครั้งเรียก “ผ้าพระเวส” มักใช้ในงาน เทศน์มหาชาติ มี 13 กัณฑ์ แบ่งผ้าเป็นตอน กัณฑ์ละ 1 ตอน ทศพร หิมพานต์ ทานกัณฑ์ วนประเวศ ชูชก จุลพน มหาพน กุมาร มัทรี สักกบรรพ มหาราช ฉกษัตริย์ นครกัณฑ์
- ภาพอื่น ๆ พระมาลัย ภาพเขียนเล่าเรื่องวรรณกรรมในพุทธศาสนา พระเจดีย์จุฬามณี อสุภะ 10 พระพุทธเจ้าห้าพระองค์
ขั้นตอนการเขียน “ผ้าพระบฏ”
- ใช้ผ้าสีขาวใยสังเคราะห์ น้ำหนักเบา ความยาวของผ้าอย่างน้อย 80 เมตร ตามความยาวรอบองค์พระบรมธาตุเจดีย์ แบ่งกรอบภาพเป็นช่อง ตามแนวนอน ขนาดของช่องขึ้นอยู่กับความยาวผ้า และเว้นช่องว่างคั่นระหว่างกรอบภาพ
- เตรียมวัสดุอุปกรณ์ กระดาษบรูฟ ดินสอ ยางลบ สี
- ข้อมูลพุทธประวัติ
- ร่างภาพต้นแบบขนาดตามกรอบที่กำหนดไว้ลงบนกระดาษ
- ลงสีรองพื้นบนผืนผ้าตามกรอบภาพ
- คัดลอกภาพต้นแบบลงบนผืนผ้า เขียนภาพพระบฏ
- ลงสีภาพ เก็บรายละเอียดภาพ ตัดเส้น ตกแต่งภาพ
- ภาพเขียนบนผ้าพระบฏเสร็จสมบูรณ์
พระบฏ ผืนผ้าอันงดงาม พุทธบูชาองค์พระบรมธาตุเจดีย์ สะท้อนให้เห็นความมีชีวิตของพุทธศาสนาในนครศรีธรรมราชที่มีประวัติศาสตร์ยาวนาน พระบฏใช้เวลาในการสร้างนานนับเดือน สร้างด้วยศรัทธา ด้วยจิตวิญญาณของพุทธศาสนิกชน ปัจจุบันจังหวัดนครศรีธรรมราชได้มีการบูรณาการให้มีการเรียนการสอนหลักสูตร การสร้างพระบฏ ขึ้นในโรงเรียน สถานศึกษา เพื่อให้เยาวชนมีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับ ขนบธรรมเนียมประเพณี วัฒนธรรมและประวัติศาสตร์ของจังหวัดนครศรีธรรมราช รวมถึงเข้าใจในหลักธรรมคำสอนของพุทธศาสนาที่แฝง คติธรรม คำสอน ไว้บน “พระบฏ ภาพเขียนบนผืนผ้า”`
อ้างอิง
- พระบฏ / จารุณี อินเฉิดฉาย, ขวัญจิต เลิศศิริ, 2545 กรุงเทพฯ สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ 94 หน้า
- ผ้าพระบฏ
- ผ้าพระบฎเมืองนคร
- ตำนานพระธาตุเมืองนครศรีธรรมราช
Visits: 79
