จักสาน : จากภูมิปัญญาสู่วัฒนธรรมร่วม
จักสาน หรือเครื่องจักสานมีมานาน มีหลักฐานว่ามีมาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ และจนถึงปัจจุบันก็ยังใช้กันอยู่ในชีวิตประจำวัน ภูมิปัญญาการใช้วัสดุจากธรรมชาติ มาถัก ทอ สาน เป็นภาชนะ เครื่องมือ เครื่องใช้ ที่ใช้ในชีวิตประจำวัน ลักษณะ รูปร่าง ขึ้นรูป ต่างกันไปตามลักษณะการใช้งาน ของแต่ละท้องถิ่น แต่ละอาชีพ รูปร่าง ลวดลาย และวัสดุ แตกต่างกัน ทำให้เครื่องจักสานแต่ละท้องถิ่นมีเอกลักษณ์เฉพาะตัว
ประเภทเครื่องจักสาน
- เครื่องมือประกอบอาชีพ เกษตรกรรม
- เครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน ในครัวเรือน
- เครื่องมือล่าสัตว์ เครื่องมือจับสัตว์น้ำ
- เครื่องมือ เครื่องใช้ในพิธีกรรม
--จักสาน : ที่บ้านฉัน @NST
กลุ่มจักสานคลุ้มบ้านทุ่ง
ชุมชนที่ประกอบอาชีพนี้ คือกลุ่มวิสาหกิจชุมชน จักสานคลุ้มบ้านทุ่งใน ในอำเภอนบพิตำ จังหวัดนครศรีธรรมราช เป็นชุมชนสร้างสรรค์ เพื่อพัฒนาพืชต้นน้ำ “ต้นคลุ้ม” ด้วยแนวคิดใช้ทุนน้อยผลตอบแทนคุ้ม ด้วยการสร้างของใช้ประเภท จักสาน ที่ทำมาจากต้นคลุ้ม ที่มีคุณสมบัติ
- ปลูกได้ดีในพื้นที่ลาดเชิงเขา สามารถปลูกในสวนยางพารา สวนผลไม้ได้โดยไม่ต้องโค่นต้นไม้ ปรับพื้นที่ เพื่อปลูกคลุ้ม
- พืชคลุมหน้าดิน ป้องกันการกัดเซาะตลิ่ง การพังทลายของดิน อุ้มน้ำสร้างความชุ่มชื้นให้กับดิน และดูดซับสารเคมี
- ลักษณะเด่นของเส้นคลุ้ม คือความเหนียว ทน ใช้ได้นาน ไม่ขึ้นรา ไม่เป็นมอด ปลอดสารเคมี และรักษ์สิ่งแวดล้อม
- ลำต้นตรง ไม่มีข้อ สีสวย เหนียว ทน ชุมชนสร้างสรรค์เครื่องจักสาน ประณีต งดงาม มีเอกลักษณ์ สร้างรายได้
คลุ้ม พืชพื้นถิ่นขึ้นในพื้นที่อำเภอนบพิตำ เป็นพืชยืนต้นชนิดเดียวกับคล้า ต่างกันที่
- คล้าขึ้นในที่ลุ่ม ใกล้น้ำ เนื้ออ่อน มักนำมาสานเป็นเสื่อ สาด
- คลุ้มขึ้นตามเนินเขา ไกลน้ำได้ เนื้อเหนียว แข็ง ทน นิยมสานเป็นวัสดุใช้สอย
อ่านเรื่องเดียวกัน ได้ที่นี่
ที่อยู่:
จักสานบ้านทุ่งใน 188/1 หมู่ 8 ตำบลนบพิตำ อำเภอนบพิตำ จังหวัดนครศรีธรรมราช
มะพร้าว พืชเศรษฐกิจ พบได้ทั่วไป และหากชุมชนมีต้นมะพร้าวเป็นพืชเศรษฐกิจ นอกจากจะใช้ประกอบอาชีพแล้ว ยังสร้างสรรค์งานจากทางมะพร้าว มาใช้ประโยชน์ด้วยการเป็นของใช้ ของประดับได้อีกทาง เช่น สานทางมะพร้าวเป็นภาชนะ หลังคา ฝาบ้าน สานเพื่อประดับตกแต่ง หรือแม้กระทั่งห่อผลผลิตทางการเกษตร เป็นวิถีชุมชน ที่มีให้เห็นเป็นปกติทั่วไป เคยใช้บ้าง ทำเป็นบ้าง ผลิตภัณฑ์อีกอย่างที่มาจากการสร้างสรรค์จากทางมะพร้าว ที่มีลักษณะแปลก ตั้งแต่ชื่อเรียก ยันการใช้งาน
โคระ
“โคระ” คืออะไร? โคระ เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่น ที่เกิดจากการนำทางมะพร้าวสด นำมาสานลายให้ชัด และนำมาเป็นภาชนะ สำหรับใช้ห่อพืชผลทางการเกษตร เช่น ขนุน จำปาดะ และผลไม้อื่น ๆ ตามถนัด ใช้เพื่อป้องกันหนอน แมลง ศัตรูพืช ทำให้ผลไ่ม้ เช่น ขนุนที่ห่อด้วยโคระ จะมีสีสวยไม่เป็นแผล
1. วิธีการใช้งาน
- ห่อขนุนทางปาก
- ใช้เถาวัลย์ผูกช่วยรั้งโคระให้ติดอยู่กับขนุน โคระใช้ได้ครั้งเดียว
- เริ่มห่อตอนทางมะพร้าวเขียว ใบแห้งสีน้ำตาล ขยายขนาดตามผลขนุน เมื่อทางมะพร้าวเริ่มแห้งเปื่อย ผลขนุนก็สุกพอดี
- ฉีกโคระเอาขนุนออกมาได้ง่าย ทิ้งโคระไว้ใต้โคนขนุนเป็นปุ๋ยธรรมชาติต่อไป
2. จุดเด่น:
สิ่งที่น่าสนใจของ โคระ นอกจากจะเป็นชื่อที่ส่งผลต่อความอยากรู้ของคนทั่วไปแล้ว ว่าคืออะไรกันแน่? แล้ว ยังเป็นการสร้างสรรค์เครื่องใช้ที่ สานจากทางมะพร้าว เพราะหาง่ายจากชุมชน สะดวก มีความเหนียว แต่รูปร่างยืดหยุ่นได้ สามารถขยายรูปร่างและขนาดตามขนาดผลไม้ตามต้องการ
3. ส่วนประกอบ
- ทางมะพร้าว
- ก้านมะพร้าว สำหรับทำไม้กลัด 2 ก้าน
- เถาวัลย์สำหรับร้อยพวงโคระ
4. วิธีทำ
- เตรียมทางมะพร้าวแก่พอดี
- นำมาสับให้ได้ทางละ 2 ชิ้น และสับต่อชื้นเล็ก ๆ อีกชื้นละ 5 ใบ
- หลังจากนั้นประกบทางมะพร้าวเข้าด้วยกัน
- สานทางมะพร้าวเป็นลาย
– ขั้นที่หนึ่ง สานลายขัดจนครบทั้ง 4 ใบ พลิกสานด้านตรงข้ามจนครบ
– ขั้นที่สอง สานขัดจนครบทำเหมือนกับขั้นที่หนึ่ง
- เมื่อสานเรียบร้อยแล้ว ให้รวบปลายสองด้านของทางมะพร้าว แล้วนำมาม้วนเพื่อผูกเป็นปม
- เราจะได้โคระ 1 ลูกสำหรับเป็นภาชนะใส่ผลไม้ที่ต้องการ
- นำไปใช้งานได้ตามต้องการ เช่น ห่อขนุน เมื่อผลไม้สุก นำโคระทิ้งเป็นปุ๋ยให้ต้นไม้ต่อไปได้อีก
อ่านเรื่องเดียวกัน ได้ที่นี่
ชะ : ตะกร้าทางมะพร้าว
“ชะ” คืออะไร? ชะ หรือตะกร้าที่ทำจากทางมะพร้าว เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่น ที่นำทางมะพร้าวมาสาน สำหรับใส่ผลไม้ หรืออื่น ๆ ตามความชอบ ถือเป็นบรรจุภัณฑ์รักษ์โลก ทดแทนและลดการใช้พลาสติกได้เป็นอย่างดี
- จุดเด่น:
ผลิตภัณฑ์ที่สร้างสรรค์จากวัสดุธรรมชาติ ที่เรียกว่า “ชะ” มีความสวยงาม ประณีต ใช้ประโยชน์ได้หลากหลายและหาง่ายจากชุมชน สะดวก มีความเหนียว และเป็นผลิตภัณฑ์ที่ทดแทนการใช้ถุงพลาสติกได้เป็นอย่างดี
2. ส่วนประกอบ
- ทางมะพร้าว
- ก้านมะพร้าว สำหรับทำไม้กลัด 2 ก้าน
3. วิธีทำ
- เตรียมทางมะพร้าวแก่พอดี
- นำมาสับให้ได้ทางละ 2 ชิ้น และสับต่อชื้นเล็ก ๆ อีกชื้นละ 8 ใบ
- หลังจากนั้นให้นำทางมะพร้าว 1 ทาง นำมาสานลายขัด 4 ใบบน-ล่าง
- หักใบบนสานเข้ากับใบล่างทั้งสองด้าน ทำเหมือนกันทั้งสองอัน
- แล้วนำทางมะพร้าวที่สาน 2 อันมาประกบกัน สานขั้นที่สอง สานลายขัดจนครบทั้ง 4 ใบ บน-ล่าง พลิกสานด้านตรงข้ามจนครบ
- ต่อจากนั้นให้นำทางมะพร้าวมาสานก้น โดยสานเป็นลายขัดเก็บก้นตะกร้า เก็บปลายใบเข้าในตะกร้า ม้วนผูกปมให้เรียบร้อย
- ขั้นที่สาม สานปากตะกร้า และสอดเก็บปลายใบ เก็บปลายไว้ในตะกร้าม้วนผูกปม
- จะได้ผลิตภัณฑ์ ชะ 1 ใบ
จักสาน คืองานฝีมือที่นำสิ่งที่มีอยู่ตามธรรมชาติมาประยุกต์ให้เป็นของใช้ที่มีสามารถใช้งานได้จริง และนอกเหนือจากการทำเป็นตะกร้า โคระ และ ชะ แล้ว เรายังดัดแปลงมาใช้งานอื่น ๆ ให้เกิดความสะดวกได้อีกหลายประเภท แต่หากจะนำมาสร้างสรรค์และเน้นการรักษ์โลกไปด้วยควบคู่กันไปแล้ว จะยิ่งเพิ่มมูลค่าของพืชธรรมดา ให้กลายเป็นพืชที่มีคุณค่าได้อีกมาก
ติดตามอ่านเรื่องเดียวกัน ได้ที่นี่
Visits: 844
รักษ์โลก รักราก รักวัฒนธรรม และรักบ้านเกิด