จากเป็นพืชในตระกูลปาล์ม พบเห็นได้ตามบริเวณพื้นที่ติดชายทะเล หรือป่าชายเลน (จาก : พืชเศรษฐกิจเงินล้าน)จากเป็นพืชที่เจริญเติบโตได้ดีบริเวณที่มีน้ำกร่อย
ภาคใต้ของประเทศไทยมีพื้นที่ติดชายทะเลเป็นจำนวนมาก ดังนั้นจึงสามารถพบเห็นต้นจากได้ทั่วไป โดยเฉพาะในจังหวัดนครศรีธรรมราช บริเวณพื้นที่ตำบลขนาบนาก ซึ่งที่นี่ได้มีการพัฒนาเรื่องการปลูกจาก เนื่องจากผลกระทบจากการที่น้ำเค็มรุกล้ำเข้ามาในพื้นที่ทำนา
ป่าจาก
ในอดีตพื้นที่บริเวณขนาบนาก ส่วนใหญ่ดำรงชีวิตด้วยการทำนา แต่เมื่อมีปัญหาน้ำเค็มรุกล้ำเข้ามา การทำนาก็ได้รับผลกระทบ ดังนั้นจึงมีการศึกษาเพื่อปรับวิถีชีวิตให้เข้ากับสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงไป
จากการสัมภาษณ์ คุณสัญญา อ่อนสูง ผู้ประสานงานโครงการปลูกป่าจาก เพื่อฟื้นฟูระบบนิเวศน์ในพื้นที่ลุ่มน้ำปากพนัง เมื่อวันที่ 22 มีนาคม 2566 ซึ่ง คุณสัญญาได้ให้ข้อมูลเบื้องต้นว่า ได้มีการเรียนรู้เรื่องจากตั้งแต่ปี 2550 เนื่องจากปัญหาน้ำเค็มรุกเข้ามาในพื้นที่นา พื้นที่นาได้รับความเสียหาย และได้รับงบประมาณในปี 2553 จึงได้มีการออกแบบการปลูกจาก เพื่อให้สอดคล้องกับบริบทและความเหมาะสม ให้สามารถทำน้ำตาลจากได้ง่ายที่สุด ซึ่งการปลูกจากในหมู่ 8 เป็นโครงการปลูกป่าจากเพื่อฟื้นฟูระบบนิเวศ ทั้งหมด 1850 ไร่ เริ่มปลูกปี 2553
การทดลองปลูก 2 แบบ คือ
1.การปลูกแบบดั้งเดิมที่เรียกว่าการเหยียบจาก โดยใช้เท้าเหยียบลูกจากให้จมลงในดิน ให้งอกเองตามธรรมชาติ โดยไม่มีการขุดร่อง
ป่าจากแบบดั้งเดิม
2.การปลูกแบบที่มีการวางแผน และออกแบบ และมีการขุดร่อง ทำคันดิน ให้รถสามารถเข้าถึงได้ง่าย ใช้รถช่วยในการขนอุปกรณ์ และลำเลียงน้ำตาลจากสด ซึ่งข้อดีคือ ช่วยลดแรงงานคน ทำงานได้รวดเร็วขึ้น ใช้แรงงานคนน้อยลง การขนส่งสะดวก รวดเร็ว
การปลูกจากค่อนข้างสะดวก ดูแลง่าย พื้นที่ต้องมีน้ำขังตลอด เพราะถ้าไม่มีน้ำขังในกาบ จะถูกด้วงงวงทำลาย
ต้นจากและลูกจาก
การปลูกจากใช้เวลา 5 ปีจึงเริ่มทำน้ำตาลจาก แรกเริ่มจะทำแค่ 20 วัน หรือ 1 เดือน ทำปีละครั้ง การทำน้ำหวานต้นจากต้องอายุเกิน 5 ปี
วัฏจักรจาก มี 11 ขั้น โดยโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริฯ กิจกรรมฐานข้อมูลภูมิปัญญาและทรัพยากรท้องถิ่นใต้ “จาก” มหาวิทยาลัยราชภัฎนครศรีธรรมราช ได้ทำแผนภาพความรู้เอาไว้ (โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริฯ กิจกรรมฐานข้อมูลภูมิปัญญาและทรัพยากรท้องถิ่นใต้ “จาก” มหาวิทยาลัยราชภัฎนครศรีธรรมราช) คือ
1. แทงปากกบ หรือล่อปากกบ มีลักษณะแบนแนบติดกับลำต้นของจาก ปลายบนมีลักษณะโค้งมน และมีขอบสีเขียวอมเหลือง
2. แทงนก มีลักษณะเป็นแท่งกลมๆ ปลายแหลมโผล่ออกมาจากปากกบ
แทงนก
3. เข้าโม่ง มีลักษณะเป็นแท่งกลม เรียวยาว ส่วนปลายจะมีลักษณะเป็นทรงกลมมีกาบหุ้มไว้ สีของโม่งจะมีลักษณะสีส้มอมเขียว
เข้าโม่งหรือนกจาก
4. แหย่งเขี้ยวหมา มีลักษณะเป็นแท่งกลม เรียวยาว จาก 1 กอ สามารถมีแหย่งเขี้ยวหมาได้มากกว่า 1 อัน กาบที่อยู่ตรงส่วนปลายของงวงจากจะเปิดออกพร้อมกับมีลูกจากขนาดเล็กหลายๆ ลูกรวมกันเป็นทะลายจาก และมีเกสรตัวผู้อยู่บริเวณรอบๆ ทะลายลูกจาก
แหย่งเขี้ยวหมา
5. ลูกอ่อน หรือลูกซามเหนาะ ส่วนหัวของลูกจากมีขนาดเล็ก แบน สีขาวอ่อน ซึ่งเป็นส่วนที่ใช้ในการกินคู่เป็นผักเคียง หรือ ผักเหนาะ ส่วนกลางมีลักษณะกลม และส่วนปลายมีลักษณะแหลม
ลูกจากอ่อนหรือลูกซามเหนาะ
6. ลูกซามแกง จะมีลักษณะของทะลายใหญ่ ส่วนหัวของลูกจากเป็นสีขาว และเป็นส่วนที่นำมาใช้ในการประกอบอาหาร เช่น แกงส้ม แกงกะทิ หรือนำมาถนอมอาหารด้วยการดอง
7. ลูกหัวเสี้ยน สีผิวของลูกจาก มีลักษณะเป็นสีน้ำตาลเข้ม เนื้อข้างในจะเริ่มแข็งและมีเส้นใย
ลูกหัวเสี้ยน
8. ลูกซามกิน เป็นช่วงที่เหมาะสำหรับการรับประทานเนื้อลูกจาก เนื้อจะนิ่มและไม่แข็งมาก สามารถนำไปทำเป็นขนมหวาน เช่น ลูกจากเชื่อม ลูกจากลอยแก้ว
ลูกซามกิน
9. ลูกตาค่าง มีกลักษณะของผิวภายนอกหยาบ และมีสีน้ำตาลเข้ม เนื้อด้านในแข็ง เปลือกหนา มีเส้นใย ไม่นิยมนำมารับประทาน หรือทำอาหาร
ลูกตาค่าง
10. ลูกร่วง เมื่อลูกจากมีอายุโดยประมาณ 10 เดือน ลูกจากจะทะยอยร่วงออกจากทะลายจากจนหมด และทะลายจะแห้งและเหี่ยวไปตามธรรมชาติ สามารถเอามาใช้ทำเชื้อเพลิงได้
ลูกร่วง
11. ออกหน่อ ลูกที่ร่วงหลุดออกจากทะลายจากจะร่วงลงน้ำ และแตกหน่อ สามารถนำไปขยายพันธุ์ได้
ข้อมูลอ้างอิง
MGR Online. (2560). หวานๆ ด้วย ‘น้ำตาลจาก’ ที่ไร่จันทรังษี ปากพนัง. Retrieved 28 เมษายน from https://mgronline.com/travel/detail/9600000117757
puechkaset. ต้นจาก และประโยชน์ต้นจาก. Retrieved 24 เมษายน from https://puechkaset.com/%E0%B8%95%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%88%E0%B8%B2%E0%B8%81/
โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริฯ กิจกรรมฐานข้อมูลภูมิปัญญาและทรัพยากรท้องถิ่นใต้ “จาก” มหาวิทยาลัยราชภัฎนครศรีธรรมราช. ทรัพยากรท้องถิ่น จาก. In.
จาก : พืชเศรษฐกิจเงินล้าน. Retrieved 24 เมษายน from https://www.kasetnumchok.com/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%B9%E0%B8%81%E0%B8%95%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%88%E0%B8%B2%E0%B8%81/
วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี. (2565). จาก. มูลนิธิวิกิมีเดีย. Retrieved 27 เมษายน from https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B2%E0%B8%81
Visits: 25
