Critical Thinking การคิดเชิงวิพากษ์ ทักษะแห่งศตวรรษ ที่ 21

เรียนเรื่องอะไร การคิดเชิงวิพากษ์และการจัดการปัญหา | Critical thinking and problem solving OCSC009

เพื่ออะไร ตอบโจทย์สิ่งที่เชื่อ สิ่งที่เรียนรู้ ว่าถูกหรือผิด เพราะโลกมีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา

ได้อะไร

มีวิจารณญาณในการคิด เหตุและผล
เข้าใจในเหตุและผล
เชื่อมโยงเหตุและผลเข้ากับความคิด
มีกระบวนการประเมินข้อมูล

มาดูกันค่ะว่า “การคิดเชิงวิพากษ์และการจัดการปัญหา” จะช่วยตอบโจทย์ใครได้อีกบ้าง

ทักษะการคิดเชิงวิพากษ์ หรือ Critical Thinking Skill ถูกจัดอยู่ในทักษะการจัดการปัญหา ร่วมกับทักษะความคิดสร้างสรรค์ ทักษะการสื่อสาร และทักษะการทำงานร่วมกับผู้อื่น โดยเรียกกลุ่มทักษะนี้ว่า 4Cs 21st Century Skills ซึ่งเป็นทักษะพื้นฐานที่ทุกองค์กรต้องการ

การคิดเชิงวิพากษ์ คือ ความสามารถในการคิดแบบมีเหตุมีผล มีวิจารณญาณในการคิดเรื่องต่าง ๆ เข้าใจในเหตุและผลที่สามารถเชื่อมโยงเข้ากับความคิดในเรื่องต่าง ๆ ได้ และได้มาซึ่งคำตอบที่สมเหตุสมผล สมบูรณ์แบบมากกว่าเดิม ให้ความสำคัญกับกระบวนการ ความเป็นเหตุเป็นผล ตรวจสอบสิ่งที่เชื่อว่าถูกหรือผิด ช่วยสืบค้นความจริงแทนการคล้อยตามความเชื่อ

ความสำคัญ

ช่วยสืบค้นความจริง แทน คล้อยตามความเชื่อ
ช่วยสังเกต ความแตกต่างท่ามกลางความเหมือน
เชื่อในสิ่งที่ถูกต้อง มีการคิดแบบรอบคอบ
ตัดสินตามข้อเท็จจริง ไม่ใช่อารมณ์ความรู้สึก
เกิดการพัฒนา เพราะพิจารณาครบถ้วนไม่บกพร่อง
จุดเริ่มต้นของความคิดสร้างสรรค์ เพราะกล้าคิดแนวใหม่ คิดนอกกรอบ

ลักษณะของผู้ที่มีความสามารถในการคิดเชิงวิพากษ์

มีความมุ่งมั่น เป็นผู้มีความพยายามและมีความแน่วแน่ในการรับผิดชอบงานของตนเองให้ประสบความสำเร็จ
หมั่นใคร่ครวญ ทบทวนความคิดและการกระทำของตนเองอยู่เสมอเพื่อนำพาชีวิตไปสู่ทางที่ดีขึ้นไป ความพยายามจำเป็นต้องอยู่บนเส้นทางที่ถูกต้อง
รักการปรับตัว เป็นผู้มีความยืดหยุ่น พร้อมปรับตัวและปรับกลยุทธ์เพื่อบรรลุเป้าหมาย
ใส่ใจในการสื่อสาร เป็นผู้มีความสามารถในการพูด ถ่ายทอดความคิดและข้อมูล ได้อย่างชัดเจน ตรงประเด็น แม่นยำ
ความคิดเชื่อมโยง เป็นผู้มีความสามารถในการเชื่อมโยงต่อความรู้เดิมไปสู่ความรู้ชุดใหม่
รักการทำงานเป็นทีม เป็นผู้สามารถร่วมงานกับผู้อื่นเพื่อทำให้ผลงานออกมาดีที่สุด
ใฝ่รู้ เป็นผู้รักการเรียนรู้ โดยการหมั่นสอบถาม และหมั่นหาความรู้จากแหล่งอื่นๆ รอบตัว
รักการตรวจสอบ เป็นผู้ที่แสวงหาวิธีการ เครื่องมือ ในการเข้าถึงและวิเคราะห์ได้อย่างถูกต้องมีประสิทธิภาพ
มีความคิดสร้างสรรค์ เป็นผู้ใช้ความรู้และจินตนาการในการนำเสนอและการถ่ายทอด

การคิดเชิงวิพากษ์ ประกอบด้วย 7 ขั้นตอน

ขั้นตอนที่ 1 หาความรู้ (Knowledge)
ขั้นตอนที่ 2 ทำความเข้าใจ (Comprehension)
ขั้นตอนที่ 3 ประยุกต์ใช้ (Application)
ขั้นตอนที่ 4 วิเคราะห์ (Analysis)
ขั้นตอนที่ 5 สังเคราะห์ (Synthesis)
ขั้นตอนที่ 6 ลงมือทำ (Action)
ขั้นตอนที่ 7 ประเมิน (Evaluation)

ทักษะสำคัญ

การตีความ
การวิเคราะห์
การประเมินข้อมูล
การหาข้อสรุป
การใช้ตรรกะอธิบายหลักการ
การตัดสินความน่าเชื่อถือของข้อมูล

โดยยังมีลักษณะนิสัยจำพวกการชอบตั้งคำถาม การเข้าใจผู้อื่น เป็นองค์ประกอบย่อย ดังนั้นคุณลักษณะนี้ไม่ได้เกี่ยวข้องกับแค่ “การคิด” เท่านั้น แต่ยังเชื่อมโยงไปยัง “การฟัง” ด้วย

หลักการวินิจฉัยข้ออ้างและข้อสมมติ เพื่อพัฒนาความสามารถในการวินิจฉัย รวบรวมข้อมูลที่เป็นจริงในเรื่องที่เกี่ยวข้องเพื่อตรวจสอบ ต้องแยกแยะความแตกต่างระหว่างสิ่งต่อไปนี้

ความจริงกับความเชื่อ
ข้อเท็จจริงกับข้อคิดเห็น
ความคุ้นเคยกับความสมเหตุสมผล

การฝึกทักษะการคิดเชิงวิพากษ์

ฝึกตั้งคำถาม
รวบรวมข้อมูล
ลองทดสอบข้อมูล
คิดถึงผลกระทบ
สำรวจมุมมอง
สรุปเหตุผล

ตั้งคำถามแบบความคิดเชิงวิพากษ์

ใครเป็นคนพูด (Who) คนพูดเป็นคนที่เรารู้จักหรือไม่ คนพูดเป็นคนที่มีความเหมาะสมหรืออยู่ในตำแหน่งที่น่าเชื่อถือมากน้อยแค่ไหน สิ่งที่พูดนั้นสำคัญมากน้อยแค่ไหน
พูดเรื่องอะไร (What) สิ่งที่พูดนั้นเป็นข้อเท็จจริงหรือความคิดเห็น ข้อเท็จจริงมีครบถ้วนสมบูรณ์หรือไม่
พูดที่ไหน (Where) พูดในที่ชุมชนหรือการพูดแบบส่วนตัว
พูดเมื่อไหร่ (When) พูดเกิดก่อนหรือหลังเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น ช่วงเวลานั้นมีความสำคัญมากน้อยแค่ไหน
พูดเพื่ออะไร (Why) เหตุผลในสิ่งที่พูดหรือการนำเสนอความ พูดพยายามทำให้ตัวเองดูดีและคนอื่น ๆ ดูแย่หรือไม่
พูดอย่างไร (How) คนพูดมีความสุข เศร้า หรือ โกรธในขณะที่พูด พูดตามที่เขียนหรือเข้าใจสิ่งที่พูด เราเข้าใจในสิ่งที่พูดหรือไม่

จากกระบวนการทั้งหมด เป็นการไม่ยอมเชื่อโดยปราศจากหลักฐาน หรือการหาข้อเท็จจริงมาหักล้างสมมติฐาน การตั้งข้อสังเกตและการตั้งคำถามจนถึงการตั้งข้อสรุปที่เหตุผล

การคิดเชิงวิพากษ์จึงมีความสำคัญเพราะข้อมูลที่มีอยู่อย่างมากมาย ยุคสารนิเทศล้นหลามในปัจจุบันจำเป็นต้องมีการคิดพิจารณา ประเมินข้อมูลอย่างมีเหตุมีผล มีคำถาม มีการวิเคราะห์ก่อนที่จะนำไปสู่การตัดสินใจที่ถูกต้องแม่นยำ

คนที่มีกระบวนการคิดเชิงวิพากษ์ จะเป็นคนที่เชื่อมโยงตรรกะและไอเดียต่าง ๆ ได้อย่างสมเหตุสมผล วิเคราะห์และประเมินข้อมูลที่ได้รับแล้วตั้งคำถามหรือข้อโต้แย้งที่เหมาะสมได้ สามารถหาจุดบกพร่องจากข้อมูลต่าง ๆ และแก้ไขปัญหาอย่างเป็นระบบ ที่สำคัญคือจะเข้าใจและมีเหตุผลรองรับความคิด ความเชื่อของตัวเอง

ขอให้ทุกคนมีความสุขกับการพัฒนาทักษะการคิดเชิงวิพากษ์ และตอบโจทย์ความคิดให้ตัวเองได้อย่างสมบูรณ์แบบ

Reference:
1. การคิดเชิงวิพากษ์และการจัดการปัญหา = Critical thinking and problem solving

2. วิธีคิดเชิงวิพากษ์ : คิดอย่างมีวิจารณญาณ เพื่อสนับสนุนการตัดสินใจ = Critical thinking / Daniel A. Feldman ; แปลและเรียบเรียงโดย วราภรณ์ สืบสหการ